Μια νέα, διεπιστημονική μελέτη με επικεφαλής το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης υποδηλώνει ότι ορισμένες από τις πιο προηγμένες συμπεριφορές χιμπατζήδων μπορεί να έχουν περάσει και να έχουν βελτιωθεί από γενιά σε γενιά.
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι επιστήμονες έχουν αποδείξει με σαφήνεια ότι οι χιμπατζήδες, όπως και οι άνθρωποι, μεταβιβάζουν από γενιά σε γενιά πολύπλοκους πολιτισμούς, όπως η χρήση εργαλείων. Όμως ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει γίνει πολύ πιο εξελιγμένος, από τη λίθινη εποχή μέχρι την εποχή του διαστήματος, καθώς ενσωματώνονται νέες εξελίξεις. Οι πολιτισμοί των χιμπατζήδων δεν έχουν αλλάξει με τον ίδιο τρόπο, γεγονός που υποδηλώνει ότι μόνο οι άνθρωποι έχουν την αξιοσημείωτη ικανότητα να δημιουργούν πιο εξελιγμένους πολιτισμούς με την πάροδο του χρόνου.
Επιστήμονες που μελετούν χιμπατζήδες στη φύση, ωστόσο, έχουν αμφισβητήσει αυτό, υποστηρίζοντας ότι ορισμένες από τις πιο σύνθετες τεχνολογίες των χιμπατζήδων, στις οποίες χρησιμοποιούν πολλαπλά εργαλεία με τη σειρά για να εξάγουν κρυμμένες πηγές τροφής, πιθανώς χτίστηκαν πάνω σε προηγούμενες γνώσεις με την πάροδο του χρόνου.
Ανίχνευση γενετικών δεσμών
«Καθώς τα περισσότερα εργαλεία των χιμπατζήδων, όπως τα ραβδιά και τα στελέχη, είναι φθαρτά, υπάρχουν λίγα αρχεία της ιστορίας τους για να επιβεβαιωθεί αυτή η υπόθεση – σε αντίθεση με τις ανθρώπινες περιπτώσεις, όπως η εξέλιξη του τροχού ή η τεχνολογία των υπολογιστών», λέει η επικεφαλής συγγραφέας Cassandra Gunasekaram από το Τμήμα Εξελικτικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης.
Για τη νέα μελέτη, μια ομάδα ανθρωπολόγων, πρωτευοντολόγων, φυσικών και γενετιστών από πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα της Ζυρίχης, του Σεντ Άντριους, της Βαρκελώνης, του Κέιμπριτζ, της Κωνστάνζ και της Βιέννης ένωσαν τις δυνάμεις τους για να εντοπίσουν γενετικούς δεσμούς μεταξύ πληθυσμών χιμπατζήδων επί χιλιάδες χρόνια, χρησιμοποιώντας νέες ανακαλύψεις στη γενετική για να αποκαλύψουν βασικά κομμάτια της πολιτιστικής ιστορίας των χιμπατζήδων με τρόπους που δεν είχαν ποτέ πριν φανταστεί.
Πρώιμα στάδια του αθροιστικού πολιτισμού
Οι συγγραφείς συνέλεξαν πληροφορίες σχετικά με δείκτες γενετικής ομοιότητας – γενετικές αποδείξεις για δεσμούς μεταξύ διαφορετικών ομάδων χιμπατζήδων – καθώς και μια σειρά από συμπεριφορές τροφοληψίας που είχαν αναφερθεί προηγουμένως ως πολιτισμικά μαθημένες, από συνολικά 35 τοποθεσίες μελέτης χιμπατζήδων σε ολόκληρη την Αφρική.
Ομαδοποίησαν αυτές τις συμπεριφορές σε εκείνες που δεν απαιτούσαν εργαλεία, σε εκείνες που απαιτούσαν απλά εργαλεία, όπως η χρήση ενός σφουγγαριού φύλλων για να πάρουν νερό από μια τρύπα δέντρου, και στις πιο σύνθετες συμπεριφορές που στηρίζονταν σε ένα σύνολο εργαλείων.
Ανταλλαγή συνόλων εργαλείων μεταξύ γενεών
«Ως παράδειγμα ενός τέτοιου συνόλου εργαλείων, οι χιμπατζήδες στην περιοχή του Κονγκό χρησιμοποιούν πρώτα ένα ισχυρό ραβδί για να σκάψουν ένα βαθύ τούνελ μέσα από σκληρό έδαφος για να φτάσουν σε μια υπόγεια φωλιά τερμιτών», εξηγεί ο Gunasekaram.
«Στη συνέχεια, φτιάχνουν έναν καθετήρα «ψαρέματος» τραβώντας ένα μακρύ φυτικό στέλεχος μέσα από τα δόντια τους για να σχηματίσουν μια άκρη που μοιάζει με βούρτσα, πιέζοντας την σε μια αιχμή και περνώντας την επιδέξια μέσα από το τούνελ που έχουν φτιάξει. Στη συνέχεια το βγάζουν έξω και τσιμπολογούν τυχόν αμυνόμενους τερμίτες που το έχουν δαγκώσει».
«Κάναμε την εκπληκτική ανακάλυψη ότι είναι οι πιο πολύπλοκες τεχνολογίες των χιμπατζήδων – η χρήση ολόκληρων «εργαλείων» – που συνδέονται πιο ισχυρά μεταξύ των πλέον απομακρυσμένων πληθυσμών», λέει ο αντίστοιχος συγγραφέας Andrea Migliano, καθηγητής εξελικτικής ανθρωπολογίας στο UZH.
«Αυτό είναι ακριβώς αυτό που θα προβλεπόταν αν αυτές οι πιο προηγμένες τεχνολογίες εφευρίσκονταν σπάνια και ακόμη λιγότερο πιθανό να επανεφεύρονταν, και επομένως ήταν πιο πιθανό να έχουν μεταδοθεί μεταξύ των ομάδων».
Πώς οι γυναικείες μεταναστεύσεις διαδίδουν την καινοτομία
Στους χιμπατζήδες, είναι τα θηλυκά που ωριμάζουν σεξουαλικά, και όχι τα αρσενικά, που μεταναστεύουν σε νέες κοινότητες για να αποφύγουν την ενδογαμία.
Με αυτόν τον τρόπο, τα γονίδια διαδίδονται μεταξύ γειτονικών ομάδων και στη συνέχεια πιο μακριά με την πάροδο των ετών, των αιώνων και των χιλιετιών.
Οι συγγραφείς της μελέτης ανακάλυψαν ότι αυτές οι ίδιες γυναικείες μεταναστεύσεις θα μπορούσαν να διαδώσουν τυχόν νέες πολιτιστικές εξελίξεις σε κοινότητες που τις στερούνταν.
Η μελέτη έδειξε επίσης ότι όταν τόσο τα σύνθετα σύνολα εργαλείων όσο και οι απλούστερες εκδοχές τους (δηλαδή κυρίως τα συστατικά των συνόλων εργαλείων) εμφανίζονται σε διαφορετικές τοποθεσίες μελέτης, οι γενετικοί δείκτες υποδεικνύουν ότι οι τοποθεσίες συνδέονταν στο παρελθόν με γυναικείες μεταναστεύσεις. Αυτό υποδηλώνει ότι οι σύνθετες εκδοχές κατασκευάστηκαν αθροιστικά με την προσθήκη ή την τροποποίηση των απλών εκδοχών. «Αυτές οι πρωτοποριακές ανακαλύψεις παρέχουν έναν νέο τρόπο για να καταδείξουμε ότι οι χιμπατζήδες έχουν σωρευτικό πολιτισμό, αν και σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης», προσθέτει ο Migliano.
